भारद्वाज ऋषि के पिता का नाम - bhaaradvaaj rshi ke pita ka naam

ढाँचा:Its fair and truth kindness cost redirect

भारद्वाज हिन्दुहरुका एक महान ऋषि हुन्। भरद्वाज प्रसिद्ध सप्तर्षिमध्केका एक ऋषि हुन् । तैतित्तरीय ब्राहण भन्ने ग्रन्थमा उल्लेख भएअनुसार उनी वेदहरुका पूर्ण ज्ञाता बन्न चाहन्थे । यसको लागि उनले परिश्रम गरिरहेका थिए, किनतु वेदको पार पाउन कठिन भइरहेको थियो । त्यसपछि उनले इन्द्रको तपस्या गरेर एकएक सयका दरले तीनपटक सम्म वेदको अथ्ययन गर्ने वरदान पाएका थिए । तीनसय वर्षको आयु थप पाउँदा पनि वेदहरूको पूर्ण ज्ञान गर्ने सफलता प्राप्त भएको थिएन । यिनी उद्विग्न र निराश भएर बसेको बेलामा देवराज इन्द्र थिनका अगाडि प्रकट । अनि उनले गगनचुम्बी तीन पर्वत थिनका लगअडि खडा गराए । ती पहाडमध्येबाट एक मुठी चम्किलो बस्तु लिएर इन्द्ले भरद्वाजसँग भने तिमीले तीनसय वर्षभित्र यी तीन पहाडबाट मुठीभर वेदको ज्ञान प्राप्त गरेका छौं । अब तिमीले नै विचार गर यी पहाडहरु तिमी कहिल्यौ पार गर्न सकौला ? वेद अनन्त छन् यिनको अन्त पाउन कसरी सम्भव हुन सक्ला ?

    भरद्वाज ऋषि वेदको यस्तो अनन्ततालाई जानेर ज्यादै आश्चर्यचकित भए, साथै अनि प्रशन्न पनि । वेदहरूको ईश्वरका रुप हुन्, जब ईश्वर नै अनन्त छन् भने वेद अनन्त हुनु स्वभाविकै भयो । भरद्वाज ऋर्षिले ऋग्वेदको छैटौँ मण्डलका अनेक सूक्तहरूको दर्शन पाएका छन् । अर्थववेदका पनि अनेक मन्त्र यिनले देखेका छन् । यी देवगुरु वृहस्पतिका छोरा हुन् । यिनको जम्म हुँदा वृहस्पति र उनकी पत्नी ममताको बीचमा विवाद भएको थियो । बृहस्पति ममतासंग यो छोरा को पालनपोषण तिमी गर भन्थे भने ममता भन्थिन् – हुँदैन, यसको पोषण तपाई गर्नुहोस् । यसकारण थिनको नाम ‘भरद्वाज’ भएको हो । भरद्वाजको उचित पालनपोषण मरुद्गणले गरेका हुन् । एक पतक दुष्यन्तका छोरा भरतले ‘मरुत्स्तोभ’ नाम भएको यज्ञ गरेका थिए । त्यतिखेर मरुद्गणले उनलाई पुत्ररूपमा भरद्वाजलाई प्रदान गरेका थिए । यसपछि भरद्वाज ऋषिले भरद्वारा यज्ञ गराए जसबाट उनलाई ‘वितथ’ नाम गरेको पुत्र प्राप्त भयो ।

    आयुर्वेदको प्रसिद्ध ग्रन्थ चरकसंहितामा आयुर्वेदको पृथ्वीमा आवरण गराउने व्यक्तिको रूपमा ऋषि भरद्वाजको वर्णन गरिएको छ । पहिले तपस्या, ब्रत आदि गरेर संयमका साथ जीवन बिताउने मानिसहरूलाई पनि रोगहरूले विध्नरूपमा आएर बाधा पुर्याउन थालेपछि हिमालयमा ऋषिहरूको सभा बस्यो । तयस सभामा उपस्थित ऋषिहरूमा भरद्वाज पनि हुनुहुन्थ्यो । सभाले मानिसहरूमा रोगहरु बढेर दुःख भएकोमा त्यसको समाधान गर्ने उपायको लागि स्वर्गका राजा इन्द्रको शरणमा जाने निर्णय गर्यो । अब स्वर्गमा को जाने भन्ने प्रश्न उठ्दा सबभन्दा पहिले भरद्वाज मुनिले यस काममा आफूलार्य खटाइयोस् भनी अनुरोध गर्नुभएकोले वहाँलाई स्वर्ग गएर इन्द्रबाट उपयोगी ज्ञान लिएर आउने भनी पठाईयो । उहाँले इन्द्रलाई भेटी त्यसको समाधान बताइदिन बिन्ती गर्नुभयो । महर्षि भरद्वाज को बुद्धिवैभव देखेर इन्द्रले उहाँलाई आयुर्वेदको उपदेश गर्नुभयो । त्यसबाट आयुर्वेदको अध्ययन गर्नुभयो । यो घटनाबाट महर्षि भरद्वाजको लोककल्याण तप्परता, दयालुपन, साहस आदि गुणहरूले राम्रो सङ्केत पाइन्छ ।

    यतिमात्र होइन, रामायणको कथामा उहाँ आश्रममा भगवान् रामचन्द्रलाई भेट गर्न आएका सेनासहितका भरतको पूर्ण राजसी सम्मानका साथ बासको व्यवस्था भएको घटना उल्लेखित छ । यसका अतिरिक्त धर्मशास्त्रको इतिहास भन्ने ग्रन्थमा भरद्वाजलाई श्रौतसूत्र र गृहृयसूत्रका लेखक तथा धर्मशास्त्रका व्याख्याताको रूपमा पनि प्रस्तुत गरिएको छ ।

    महाभारतको कथा अनुसार द्रोणाचार्य महर्षि भरद्वाजका अयोनिज पुत्र हुन् । ऋषि गंङ्गाको तीरमा नित्यकर्म गरिरहेको बेलामा घृताची नामकी अप्सरा एकवस्त्र भएर गङ्गामा नुहाइन् । उनलाई त्यो अवस्थामा देख्दा भरद्वाजको नम विचलित भयो, नउको मन सम्हाले, तर इन्द्रियबाट वीर्यपात भयो । ऋषिले खसेको वीर्यलाई द्रोणनामक कलशमा हाले । ऋषिको अमोत्र वीर्यबाट बालक जन्म्यो । द्रोणकलशमा जन्मेको हुँदा बालकको नाम द्रोण रह्यो । यिनलाई वेदवेदाङ्गादि चौध विद्याको उपदेश स्वयम् ऋषिबाट भयो । शास्त्रास्त्र विद्याको शिक्षा अग्निका अवतार अग्निवेश मुनिबाट भयो । यिनै कुमार पछि शरद्वान् गौतमकी छोरी कृपीसँग विवाहित भएर गृहस्थ आश्रममा दीक्षित भएपछि द्रोणाचार्य नामले प्रसिद्ध भए ।

    जब भरद्वाजलाई वेदहरु अनन्त रहेछन् वेदहरूको पूर्णज्ञान गर्न त सयौं जन्म पनि पर्याप्त हुँदो रहेनछ भन्ने जानकारी भयो । त्यस बखत देवराज यन्द्रले त्यसतर्फ लाग्नुको सट्टा मैले बताएअनुसारको यज्ञ गर, तयसैबाट सम्पूर्ण वेदको अध्ययनबाट हुने लाभ प्राप्त गर्न सक्नेछौ भन्ने सुझाव भरद्वाजलाई दिएका थिए ।

    भरद्वाजले त्यो यज्ञ पूरा गर्ने निर्णय गरे । इन्द्रले सवै विधि विधान सिकाइदिए । सवै तयारी पूरा भयो । ती ऋषिले त्यो यज्ञमा शक्तिलाई प्रमुख स्थान दिएर उनीबाट यत्रसँग आशीर्वाद माग्ने इच्छा गरे । त्यसकारण उनी कैलाश गए । त्यतिखेर शिव र शक्ति आफूमध्ये कले बढी समयसम्म नृत्य गर्न सक्दो रहेछ भन्ने पत्ता लगाउन प्रतियोगितात्मक नृत्यमा व्यस्त थिएँ । भरद्वाजले यसरी नृत्य हेर्दा आठ दिनसम्म उभिनु परेछ । नृत्य कहिले तुङ्गिने हो भनेर केही निवेदन गर्न मौका नमिलेकाले हतोत्साह भएर ऋषि कैलाशतिर पीठ फर्काएर त्यहाँबाट ओरालो लाग्न लाग्दा उनको आफ्नो बायाँ गोडा हात र औंला कुनै आघातको काराण हलचल गर्नै नभएको ऋषिलाई अनुभव भयो र उनी त्यहीं लडिहाले । शिवजीले देख्नुभयो र उनी भएको ठाउँमा आएर सान्त्वना दिंदै उनलाई राम्रो होसमा ल्याई कमण्डलुको जल छर्केर उनलाई निको पारिदिनुभयो । शिव र शक्ति दुवैले ऋषिलाई बरदानको कृपा गर्दै तिम्रो यज्ञमा हामी दुवै आउनेछौं भन्नुभयो । यसरी ऋषि भरद्वाजले शिभको कृपा पाउनुभएको थियो भन्ने यो कथाको सार हो ।

महर्षि भरद्वाजले योगवासिष्ठ महारामायण पूर्ण रूपले प्रश्न उत्तर पूर्वक – श्रीवाल्मीकी महर्षिसँग श्रवण गर्नु भएको प्रसंग पनि योगवासिष्ठको अध्ययनबाट ज्ञात हुन जान्छ । [1]